هنر اسلامی
یا هنرهای مسلمانان به مجموعه شیوه‌ها یا آثار هنری اطلاق می‌شود که در
جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان آفریده شده‌است. هرچند ممکن است
این هنرها در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تأثیر
فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنر اسلامی یکی از
دوران‌های شکوهمند تاریخ هنر و یکی از ارزشمندترین دستاوردهای بشری در عرصه
هنری به‌شمار می‌آید و شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی،
نقاشی، سفالگری و مانند آنها می‌شود. هنر اسلامی هنری نیست که فقط به آیین
اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ
غنی و متنوع مردمان سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره
می‌کند. هنر اسلامی غالباً عناصری سکولار را که توسط برخی از علمای اسلامی
حرام شمرده نشده نیز دربر می‌گیرد همچنین به‌آن دسته از مفاهیم و موارد
هنری که در درون جوامع اسلامی تحت تأثیر عوامل منطقه‌ای و فرهنگ بومی به
وجود آمده‌است نیز هنر اسلامی گفته می‌شود.
ظهور هنر اسلامی
از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور
خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت. عمده آنچه بر
شکل‌گیری و تزئین بناهای صدر اسلام تأثیر گذاشت ویژهٔ مسلمانان بود و این
تأثیرات در خدمت اهدافی قرار گرفت که پیش از اسلام به‌آن شکل و صورت وجود
نداشت.
هنر اسلامی برای گسترش خود از منابع بسیاری الهام گرفت: هنر
رومی، هنر اولیه مسیحی، و هنر بیزانس در هنر و معماری اسلامی اولیه مؤثر
بودند؛ نفوذ هنر ساسانی از ایران پیش از اسلام، اهمیت بیشتری داشت؛ بعدها
روشهای و عناصر مختلفی از هنر آسیای مرکزی و هنر چین طی تاخت و تازهای
چادرنشینان مغول اثر مهمی در نقاشی اسلامی، سفالگری، و منسوجات برجای
گذاشت.
مهمترین ویژگی های بصری در هنرهای اسلامی که تقریبا در تمامی دوران های حکومت اسلام به صورت امری ثابت تکرار شده عبارتند از:
سطوح پر از تزئین
اولین ویژگی هنرهای اسلامی که در نگاه نخست جلوه می کند، عدم حضور بخشی خالی از تزئین در اثر هنری است.
به
طرز باورنکردنی گویی هنرمند اسلامی وحشتی از تهی بودن صفحه داشته و در
نتیجه از هر سطح بدون تزئینی دوری جسته است. در هنر اسلامی، سطوح مختلف
جدای از موضوعات گوناگون اساسا پوشیده از تزئیناتی است که اغلب در مقیاس
های کوچک و به صورت ترکیبی از انواع مختلف تزئینات هستند.
برخی مفسرین
هنر اسلامی این سطوح پر تزئین را نتیجه منع تصویرگری انسانی و حیوانی می
دانند که به رغم وجود آیه ای مشخص در کتاب مقدس قرآن، در تمام تاریخ هنر
اسلامی رایج و مرسوم بوده است.
وجود عنصر خط و خوشنویسی عربی
مسئله بعدی که تقریبا در تمامی هنرهای اسلامی شایع و معمول است، استفاده از خط عربی و نگارش آیات مقدس در بستر اثر هنری است.
معجزه
پیامبر مکرم اسلام، کتاب مقدس قرآن است؛ کتابی تغییرناپذیر که تمامی
نیازهای حال و آینده بشر را پاسخ داده و مراجعه به آن قلب و روح را آرامش
می بخشد. از همین رو بیراه نیست که هر اثری با نگارش آیه ای بر آن تبرک
یابد و به وادی معنویت وارد گردد.
استفاده از نقوش اسلیمی
علاوه بر نوشتار عربی، یک نوع از پیچش تاکی، معروف به اسلیمی ، از طرح های تزئینی اصلی اسلامی است.
این
نقوش متنوع اسلیمی در بسیاری از هنرهای اسلامی از تزئینات کتاب، نقش قالی،
کاشی تا نقوش ظروف دیده می شود. استفاده از نقوش اسلیمی که اغلب با عناصر
پیکره ای، کتیبه ای و هندسی ترکیب می شود، موجب خلق ریتم و تداوم بصری در
کل دامنه یک اثر شده و پیچیدگی طرح اسلامی را تقویت می کند.
کاربست هندسه
چهارمین
عنصر اساسی در هنر اسلامی هندسه است. به رغم این که تزئین هندسی در
منسوجات و سفال های دوره یونان و روم باستان یافت می شود، اما این نوع
تزئین نقش برجسته ای در طرح های اسلامی پیدا کرده است.
منبع:مقاله هنر اسلامی
هنر
مجموعه‌ای از آثار یا فرایندهای ساخت انسان است که در جهت اثرگذاری بر
عواطف، احساسات و هوش انسانی یا به‌منظور انتقال یک معنا یا مفهوم خلق
میشوند. همچنین می‌توان گفت هنر توان و مهارت خلق زیبایی است. از مهمترین
رشته‌های هنری می‌توان به هنرهای تجسمی (نقاشی، طراحی، تندیس‌گری، عکاسی و
چاپ)، هنرهای نمایشی (تئاتر و رقص)، موسیقی، ادبیات (شعر، داستان)، سینما و
معماری اشاره کرد. واژهٔ هنر در زبان سانسکریت، ترکیبی از دو کلمهٔ «سو»
به‌معنی نیک و «نر» یا «نره» به‌معنای زن و مرد است. در زبان اوستایی «س»
به «ه» تبدیل شده و واژهٔ «هون» ایجاد گشته‌است که در زبان پهلوی یا فارسی
میانه به شکل امروزی (هنر) درآمده‌است که به‌معنای انسان کامل و فرزانه
است.
دانشنامهٔ بریتانیکا هنر را به‌عنوان «استفاده از توانایی و تخیل
در خلق آثار زیبا، محیطی یا تجاربی که می‌توان با دیگران تقسیم شود» تعریف
می‌کند.
تعاریف ذیل برخی از دیدگاه هایی است که پیرامون مفهوم هنر ارائه شده است:
گرافیک در معنای لغت بمعنی ترسیم و نگارش است.
گرافیک
در دو مفهوم قدیم (سنتی) و جدید(نوین) متمایز میگردد که در مرز بین این دو
پدیده چاپ قرار دارد.منظور از چاپ انواع و اقسام چاپ است. گرافیک (قدیم)
یا همان سنتی شامل خطاطی، نقاشی دو بعدی، کنده کاری می باشد که بیشترین شکل
آن در آرایش کتابهاست که محصول کار نقاش، خوشنویس، تذهیب کار و جلدساز
میباشد. و اما گرافیک (نوین) یا مدرن علاوه بر کتاب آرایی در قسمت تبلیغات
تجارتی، اعلانات دیواری و مطبوعاتی و نشان ها (لوگوها) وغیره می باشد و
حتی در سینما و تلویزیون هم کاربرد دارد. مثل عنوان بندی فلم و تصاویر
متحرک طراحی شده. هنر گرافیک نوین با مسائل ارتباط محیطی نیز تداخل دارد،
پس این هنر علاوه بر خط ورنگ، به عناصر بصری دیگری چون حجم و نور کمک می
گیرد. گرافیک حیطه‌ای از هنرهای تجسمی است و دارای کاربردهای متنوع و
گسترده‌ای میباشد. گرافیک یا به عبارت کاملتر طراحی گرافیک (Graphic
design)، بکارگیری تکنیکهای مختلف خلق آثار دوبعدی بر روی سطوح مختلف نظیر
کاغذ، دیوار، بوم، فلز، چوب، پارچه، پلاستیک، نمایشگر رایانه، سنگ و ...
است که در جهت رساندن پیامی خاص به بیننده انجام بپذیرد. از جملهٔ این
تکنیکها می‌توان به: عکاسی، اچینگ، نقاشی، روشهای مختلف چاپ اشاره نمود. در
هنر طراحی گرافیک از عکس، تکنیکهای مختلف طراحی (مداد، کنته، ذغال، پاستل
گچی، پاستل روغنی، قلم و مرکب، مداد رنگی)، تکنیکهای مختلف نقاشی (رنگ و
روغن، آبرنگ، گواش، رنگهای آکریلیک)، کلاژ، انواع روشهای چاپ دستی (سیلک
اسکرین و باتیک) و هرنوع روش خلق تصویر استفاده می‌شود.
«طراحی گرافیک محیطی (به انگلیسی: Environmental Graphic Design- EGD)، برقراری ارتباط گرافیکی در محیط ساخته‌شده‌است.» «جامعهٔ گرافیک دیزاینرهای محیطی که در سال ۱۹۷۳ بنا گذارده شده و بیش از ۱۰۰۰ عضو از سراسر جهان دارد، در سایت خود و در پاسخ به سؤال گرافیک دیزاین محیطی چیست؟ می‌نویسد: گرافیک دیزاین محیطی بسیاری از رشته‌های دیزاین را دربرمی‌گیرد که شامل دیزاین گرافیک، معماری، معماری داخلی، لَنداِسکِیپ، و دیزاین صنعتی می‌شود. همهٔ این رشته‌ها به جنبه‌های بصری مسیریابی، اطلاعات و هویت ارتباطی و شکل‌دادن به‌ایدهٔ مکان توجه دارند و تجربه‌هایی را می‌آفرینند که مردم را به محیط پیوند می‌دهند. از نظر این انجمن، مثال‌های معمول از آثار گرافیک دیزاین محیطی عبارتند از: طراحی سیستم‌های راهیابی،گرافیک‌های معمارانه سایناژ دیزاین نمایشگاهی، گرافیک‌های هویتی،محیطهای پویا، دیزاین شهری، دیزاین پیکتوگرام، دیزاین فروشگاهی، نقشه و برندسازی محیطی. البته این انجمن خاطرنشان می‌سازد که امروزه به‌طور فزاینده‌ای گرافیک دیزاین محیطی درگیر عناصر پویای فناوری دیجیتال می‌شود.»
هنر نقشی قطعی در تحول همه ی دین های جهان داشته است. هنر با دیدار کردن تجربه ها, قصه ها و آرزوها, معنای انسان بودن را به تصویرهایی قابل مشاهده ترجمه می کند, در حالی که دین در مقام الهاحی معنوی برای خلاقیت و فرهنگ بشری, انسانیت و اولوهیت را از طریق آیین و اسطوره به هم پیوند می دهد. در اجرای آیین ها و روایت ها اسطوره ها دین و هنر هم در نظر و عمل با هم قرین میشوند. آثار هنری می توانند معنای این آیین یا تجربه ی دینی را (بگیرند) و یا انتقال دهند در صورت امکان تکرار (احتمالی) آیین اصلی یا تجربه ی دینی را بدهند.
معنویت در هنر نام کتابی اثرواسیلی کاندینسکی نقاش و
نظریه‌پرداز هنری روس است که در سال ۱۹۱۲ منتشر گردید. این کتاب که به سرعت
به زبان‌های انگلیسی و روسی ترجمه شد، خوانندگان بسیاری یافت و از مطالب
آن فراوان نقل قول شد.
معنویت در هنر که تأکیدش بر هنر به عنوان
آشکارکنندهٔ حیات درونی انسان است، به یکی از متن‌های اصلی هنر انتزاعی
تبدیل شد. در واقع نقاشی کاندینسکی حدود همین زمان به انتزاع گرایید. نظر
کاندینسکی این بود که هنر بیشتر از رهگذر کمپوزسیون‌های انتزاعی و
فرانمودهای شاعرانه می‌تواند به معنویت دست یابد، تا از طریق رویکرد کاملاً
بازنمودی به جهان قابل رؤیت.
کاندینسکی که در آن زمان در مونیخ به سر
می‌برد، به مانند بسیاری از دوستان آلمانی خود، عارفی راستین بود که
ارزشهای پیشرفت و علم را قبول نداشت و در آرزوی بازآفرینی جهان از طریق هنر
ناب جوشیده از احوال درون به سر می‌برد. وی در این کتاب شورانگیز و تا حدی
بی نظم، بر تأثیرات روانی رنگ خالص تأکید کرد و توضیح داد که چگونه یک رنگ
قرمز روشن می‌تواند همچون نوای یک ترومپت بر ما اثر بگذارد. او معتقد بود
که می‌توان و لازم است که بدین شیوه ارتباطی را، بین اذهان آدمیان برقرار
ساخت؛ و همین اعتقاد و شجاعت آن را به وی داد که نخستین کوششهای خود را
برای رسیدن به یک موسیقی رنگین به نمایش گذارد. حرکتی که آغازگر راه نقاشی
انتزاعی گردید.
رَنگ
عدم برابری شدت نور دریافتی در سه نوع سلول دریافت‌کننده نور رنگی قرمز،
سبز و آبی در چشم باعث به وجود آمدن مفهوم رنگ در مغز می‌شود. اگر یک یا
چند ناحیه از طول موجهای نور مرئی توسط ماده جذب یا عبور داده شود ماده
رنگی خوانده می‌شود.
رنگ به هر مایع، شبهه مایع یا هر ترکیب صمغ مانندی که موقع اعمال شدن، لایه نازکی را جهت پوشاندن جسمی جامد ایجاد کند، گویند.
هنر زبان عشق و عشق، آغاز شناخت خویش و خداست و عجیب‌تر اینکه شناخت خدا نیز، اوج قلّه عشق است. اشتیاق وافر به مرکز هستی، آن حقیقت اعلاست که روح، روان، پندار، کردار، گفتار و آرزو را معنا می‌بخشد و انسان به کیمیای آن تمامیت خود را بازمی‌یابد و از نظر معنوی و اخلاقی یکپارچه می‌شود. هنر روح سیالی است که در سرنوشت زندگی رخ نمایانده و در همه پیشرفت‌های بشری جلوه‌گر است .